Javier Mariño (1943)

Madrid, Editora Nacional, 1943.

Novela de difícil encaixamento en calquera das correntes realistas dos anos 40, non só polo tema e o ambiente, senón sobre todo pola personalidade do seu protagonista. Javier Mariño é un mozo español cuxa vida constitúe un enfrontamento continuo entre tres problemas: a súa moral relixiosa, a súa concepción do amor e unha ideoloxía política adquirida. A linealidade estrutural e a mestura de niveis de expresión son defectos de forma achacables a calquera narración primeriza. O contido, desvirtuado pola modificación do final, consecuencia de problemas coa censura, adquire un sentido ideolóxico que para nada necesitaba a trama. (Carmen Becerra, «Bibliografía comentada», en Los Mundos de Gonzalo Torrente Ballester, 2010, t. II, p. 233 e ss. En diante, CB).

El golpe de estado de Guadalupe Limón (1946)

Madrid, Ed. Nueva Época, 1946.

Surxe de novo o tema do mito: a súa orixe, desenvolvemento e falsidade. Argumentalmente refire unha historia de amor e de intriga na que se desenvolve unha rivalidade persoal e amorosa entre dúas mulleres, rivalidade que dará lugar a incribles consecuencias. O golpe de estado é unha ficción histórica que require ser contada de novo para dar paso á verdade. Así, ponse de manifesto dous aspectos da literatura torrentina: o seu gusto pola historia e a súa tendencia á desmitificación. CB.

Ifigenia (1950)

Madrid, Afrodisio Aguado, 1950.

Supón a recreación dun mito clásico por medio da subversión de todos os valores tipificados ao atribuírlle unha serie de trazos que poden chegar a ser opostos aos tradicionais. Esta novela curta podería significar o escepticismo ao que chegara o seu autor respecto ás ideoloxías políticas. CB.

…

Los gozos y las sombras (1957-1962)
El señor llega. Donde da la vuelta el aire. La Pascua triste.

Madrid, Arión, 1957, 1960, 1962.

A triloxía Los gozos y las sombras, probablemente a obra que máis popularidade deu ao seu autor, desenvólvese case totalmente en Galicia: terra e xentes que, por nacemento, experiencia e reflexión, coñece perfectamente. Nacida cando o realismo social imperaba na literatura española, escápase desta corrente ao non utilizar os materiais novelescos procedentes da realidade circundante para transformar esa realidade, senón para analizala en profundidade e buscar nas súas máis fondas causas. Na relación Carlos Deza- Clara Aldán reaparece o concepto de amor que descubriamos en Tobías. Exquisito tratamento da psicoloxía feminina. Nesta triloxía Torrente proporciónanos ademais a súa particular visión do tema do pazo nunha determinada época. Tema utilizado tamén por outros autores galegos, como Elena Quiroga, Pardo Bazán ou Valle-Inclán, aínda que atendendo a outro momento do proceso e desde outra perspectiva. CB.

Don Juan (1963)

Barcelona, Destino (col. Áncora y delfín), 1963

Orixinalísima versión do noso mito literario máis universal. O audaz burlador sevillano pasea polo París dos anos sesenta, utilizando, para as súas conquistas amorosas, métodos máis sutís e harmoniosos, aos que se viu naturalmente empurrado polas limitacións que os anos impoñen. Entre outras cousas de similar importancia, Torrente proporciona aquí unha explicación teolóxica ao donjuanismo de Don Juan. En moitas das súas páxinas anúnciase a faceta lúdica que alcanzará a súa plenitude en La saga/fuga de J. B. A estrutura, que indubidablemente remite a Cervantes, é máis experimental e complexa que en narracións anteriores. CB.

Off-side (1969)

Barcelona, Destino (col. Áncora y delfín), 1969

Galería de personaxes marxinais sen conexión entre si, pero relacionados todos eles por medio do lazo que establece cada grupo cun dos protagonistas da novela. Utiliza a técnica do obxectivismo poñendo de manifesto as súas limitacións para alcanzar un coñecemento profundo da alma humana, porque, afirma Torrente Ballester, o home é un animal que mente. CB.

La saga/fuga de J.B. (1972)

Barcelona, Destino, 1972 (col. Áncora y Delfín)

Primeira obra da denominada por sectores da crítica “Triloxía fantástica”. Novela dunha enorme complexidade estrutural e de difícil lectura se se pretende descubrir todos os seus niveis significativos. O seu protagonista, J. B. representa, no mundo galego, o mito do sebastianismo, mito céltico de redención. Unicamente a linguaxe sustenta o fantástico mundo narrativo creado, converténdose no seu principal fundamento; de aí que case todos os recursos que se empregan teñan como base o xogo lingüístico. O problema da diversidade do eu alcanza aquí un enorme desenvolvemento. Torrente Ballester desprega con maestría a totalidade dos sistemas narrativos: o discurso, o monólogo interior, a carta, a narración en terceira persoa, a crónica xornalística… Os materiais utilizados son tan diversos como os recursos: desde personaxes reais a personaxes literarios ou inventados, desde a burla do estruturalismo ao uso de lendas trasunto de outras ben coñecidas, desde o mago Merlín ata os cabaleiros da Mesa Redonda, desde a gramática de Bello ata a levitación dunha cidade enteira… Cultura, fantasía e dominio da arte produciron esta fascinante novela na que o humor e a ironía alcanzan as súas máis altas cotas. CB.

Fragmentos de Apocalipsis (1977)

Barcelona, Destino, 1977 (col. Áncora y delfín)

Segunda obra da chamada “Triloxía fantástica”. Desde o subtítulo sabemos cal é a historia que se conta: como se fai unha novela. A narración contén tres planos: o relato realista, a narración fantástica e a reflexión crítica. As interferencias entre os planos producen desrealización do real e ambigüidade, recurso moi usado polo novelista. Unha vez máis, a presenza de materiais culturais é importante. CB.

Las sombras recobradas (1979)

Barcelona, Planeta, 1979

Libro de relatos, algúns reescritos –El cuento de Sirena, Farruco el desventurado– e outros de nova factura –Farruquiño, Mi reino por un caballo, El hostal de los dioses amables–, pero todos co nexo común de proceder de historias de familia, dos recordos. El cuento de Sirena recolle a lenda dun dos Mariño, salvado pola Sirena dunha morte segura que o devolve a terra coa condición de que un día virá buscar a un dos Mariño, e lévallo con ela ás profundidades. Farruco el desventurado e Farruquiño proceden ambas da mesma semente: o mundo infantil do autor.

…

La isla de los Jacintos Cortados (1981)

Barcelona, Destino (col. Áncora y delfín), 1980

Última obra da denominada “triloxía fantástica”. “Carta de amor con interpolacións máxicas” é o subtítulo que responde á narración, desde o presente, dun proceso de sedución fracasado (carta de amor) e os recursos utilizados nese proceso (interpolacións). Paralelamente, utilízase o relato realista, nun caso, e o relato fantástico, no outro, deixando ben clara a diferencia entre ambos planos. Non obstante, as interferencias, como en novelas anteriores, tamén se producen aquí. O ritmo dos dous planos é diferente, sendo o do plano fantástico dependente do ritmo do plano real. É interesante destacar que, por razóns diversas, é o personaxe de Napoleón quen sustenta ambos planos. CB.

Dafne y ensueños (1982)

Barcelona, Destino, 1982

Novela na que a mestura da realidade vivida (mundo infantil do autor) e a historia soñada (historia de Dafne) non obedece soamente ao mero deseño formal –capítulos pares para unha, impares para a outra– senón a unha auténtica fusión de ambos mundos; de maneira que mentres

Crónica do rei pasmado (1989)

Barcelona, Planeta, 1989

A acción, que se sitúa no século XVIII, xira en torno á pretensión do rei de ver á súa muller espida e á conmoción que tal desexo provoca na Corte de Madrid, entre os seus súbditos e o clero. A escaseza de datos históricos, datas e nomes propios responde á intención de non encasillar a novela precisamente na fórmula na que a crítica, de maneira xeral, a situou, novela histórica. Relato divertidísimo onde o sexo e o pecado, tan intimamente unidos no pensamento tradicional católico, se converten nesta novela no obxecto da parodia. Como en moitas das súas outras creacións advertimos varios planos de lectura: desde o divertimento superficial á análise crítica de determinadas situacións sociais. CB.

As illas extraordinarias (1991)

Barcelona, Planeta (col. Autores españoles e hispanoamericanos), 1991

Novela de aparencia fantástica e detectivesca que contén, a pesar da súa brevidade, unha interesante complexidade ideolóxica debido á presenza de temas, discursos e contradiscursos procedentes dunha bagaxe cultural que o autor utiliza e transforma. Aborda o último tratamento do poder, tema moi frecuentado polo autor, a súa esencia e as consecuencias que carrexa o seu exercicio. CB.

A morte do decano (1992)

Barcelona, Planeta, 1992

Nova mostra da utilización dos chamados xéneros populares: novela de tipo policíaco ou detectivesco, desenvolvida en ambiente universitario e na que se investiga a causa e o autor da inesperada morte do decano. O descubrimento do enigma está íntimamente relacionado coas distintas concepcións da Historia que sosteñen os personaxes. CB.

A novela de Pepe Ansúrez (1994)

Barcelona, Planeta, 1994

Narración de carácter metaficcional na que o lector se enfronta a un texto fragmentado cunha conciencia narrativa cambiante entre os diversos personaxes, que opinan de forma diverxente sobre a novela que pensa escribir Pepe Ansúrez. Con esta técnica, o autor ofrece un cadro satírico no que debuxa a vida duns personaxes vulgares, inmersos en pequenas intrigas e miserias cotiás, e sobre os que bota unha mirada á vez grotesca e tenra. CB.

A voda de Chon Recalde (1997)

Barcelona, Planeta (col. Nuestros clásicos contemporáneos), 1995

Novela coa que Gonzalo Torrente mostra o seu coñecemento da vida social e os costumes dunha cidade departamental. Desenvolvida na inmediata posguerra española, as irmás Recalde, pero fundamentalmente Chon, loitan pola súa dignidade persoal mantendo os seus principios, fronte a unha ríxida sociedade de castas onde a hipocrisía é o valor máis evidente. É destacable a visión da muller neste tipo de sociedade. CB.

Os anos indecisos (1997)

Barcelona, Planeta (col. Autores españoles e hispanoamericanos), 1997

Excelente mostra da novela autoficcional, fórmula moi utilizada polos narradores contemporáneos, que permite ao autor unha nova indagación sobre a identidade. A acción, que discorre nos anos inmediatos á II República, reflicte a incerteza dun mozo, sen nome, cuxo futuro está por decidir e que só colleita dúbidas e fracasos. CB.

Doménica (1999)

Madrid, Espasa Calpe (col. Narrativa), 1999.

Publicado despois da súa morte, é a única incursión do autor na literatura infantoxuvenil. Neste relato, Gonzalo Torrente narra unha divertida e fabulosa aventura despregando todas as súas dotes para a imaxinación e a fantasía. Esta primeira edición está belamente ilustrada por Maravillas Delgado. CB.